sergi yeri

“Tabiat bir san'at-ı İlahiyedir, Sâni'(Yaratan) olmaz..

bir kitabet-i Rabbaniyedir, kâtib olmaz..

bir nakıştır, nakkaş olamaz. ...”

fail bir işi yapan, işleyen demektir. Münfail ise o fiili kabul eden, yani kendisinde o fiil işlenen şeydir.

Meselâ kâtip, yazma fiilinin failidir(işi yapan). Kağıt ise münfaildir, yani yazı fiilini kabul etmektedir.

Biz kağıda yazı yazdığımız halde, havaya veya suya yazı yazamayız. Bunların ikisi de yazı fiilini kabul etmezler ve yazma fiili onlarda icra edilemez.

Kâğıt, bu noktada, havadan ve sudan ileri olmakla birlikte, kendisinde yazılan yazılara sahip çıkamaz;

onların kendi ilminin ve kudretinin eseri olduğunu iddia edemez.

Yaratma fiilinin faili ancak ALLAH’tır, bütün mahlukat ise yaratılmayı kabul etmişler, yani bu fiil onlarda icra edilmiş, sergilenmiştir. Bu yönüyle her mahluk münfaildir.
Bazı varlıklar bazı fiillere münfail olamazlar ve onlarda o fiil tecelli etmez. Gösterme fiili gözlerde icraat yapar, ama taşlarda, ağaçlarda yapmaz. Bu son ikisi gösterme fiiline münfail olamazlar. O halde insanoğlu görmesiyle övünmek yerine buna şükretmekle mükelleftir. “Gözümü görme fiilini kabul edecek şekilde terbiye eden ben değilim, annem ve babam da değiller. O halde ben görme fiilinin faili, yapıcısı değilim, ancak münfailim.” demelidir.
Aynı şekilde, toprak da bitkilerin kökleşmesine, tohumların sümbül vermesine elverişli bir şekilde yaratılmıştır. O da münfaildir. Havaya ağaç dikemeyiz, tohum ekemeyiz. Ama, insanlar toprak unsuruna verilen bu özelliği, bu münfail olma kabiliyetini yanlış kullanarak, bütün bitkileri toprağın yaptığını iddia ederlerse toprağı fail kabul etmiş ve hataya düşmüş olurlar.

Bütün hayırlar ALLAH’tandır.

Bu hayrı “güzel bir şekilde kabul etmemekten” şerler doğar.

Yine göz ve meyve örneğimize dönelim. Gözü, görecek şekilde terbiye eden ALLAH’tır. Bu hayır ancak O’na mahsustur. Gözün yapılmasında ve ışıkla temas kurmasında insan iradesinin hiçbir hissesi yoktur. Ancak insan, gözünü sert bir cisme çarparak kör ederse bu şerre sebep olan kendisidir. Gözü ALLAH vermiş ama onun kör olmasına insan sebep olmuştur.
Toprağı da, suyu da yaratan ALLAH, onlardan ağaçlar bitirmektedir. Ağacın yaratıcısı, faili ALLAH’tır. Ama insan o ağaca su vermeyip kurutursa, onun ölümüne sebep olmuş olur. Yani, ağacı yaratan ALLAH, kurumasına sebep olan ise insandır.